Küçük çocuklarla çalışan herhangi birine (bakıcılara, anaokulu öğretmenlerine, ilkokul öğretmenlerine) en çok karşılaştıkları sorunun ne olduğunu sorduğunuzda, şikayet etme davranışının listenin başında geldiğini görürsünüz. Ebeveynlerin birçoğu da bunu anlayacaktır. Sınıf arkadaşlıklarına oranla daha seyrek de olsa, kardeşler ve oyun arkadaşları arasında da birbirini şikayet etme davranışı görülür ve genellikle araç olmaya davet edilen yetişkinler için oldukça zorlayıcıdır.
Küçük çocuklarda bu eğilim normaldir. Anaokulu ve öncesi çağdaki çocuklar sosyal beceriler kazanmaya ve ebeveynlerinin; kuralları izlemek, uslu davranmak genel olarak iyi çocuklar olmak konusundaki önemli derslerini hayata geçirmeye başladıkları anda birbirlerini şikayet etmeye de başlarlar. Bu bazen biraz kendilerini kaptırmalarına yol açar! İlkokul çocukları, yeni kuralları ve doğruyla yanlışı ayırmayı öğrenmeye odaklanırken, birbirlerinin olumsuz yönlerini yetişkinlere söyleme eğilimi gösterirler. Bunlar; genellikle birinin bir kuralı çiğnemesi, kurallara yapmayı planlaması veya başka bir çocuğun yanlış ya da kabul edilemez olarak gördüğü bir şekilde davranmasıyla ilgilidir.
Çocuklar çeşitli nedenlerle birbirlerini şikayet edebilirler:
- İlgi çekmek
- Birinin başını derde sokmak
- Kendisini iyi göstermek
- Kendisini daha güçlü hissetmek
- Başka bir çocukla ilgili öfkesini veya rahatsızlığını dile getirmek
- Biri işbirliği yapmadığında yine de istediğini elde etmeye çalışmak
- Başka bir çocuğun diğerlerini veya kendisini rahatsız eden bir davranışını engellemek
- Kuralları bildiğini kanıtlamak
- Kuralların herkes için geçerli olduğunu ve aynı şekilde uygulanacağını kanıtlamak
- Sorun çözümünü bir yetişkine bırakmak
Çocuklar etkili araç ve taktiklere sahip olmadıkları için genellikle şikayet etme yolunu seçerler. Bazı yetişkinler, buna aldırmamanın en iyi yaklaşım olacağı yanılgısına düşerken, bazıları da şikayet eden çocuğu azarlar ve sorunu ya da çatışmayı kendi başına çözmesini bekler. Ne var ki şikayet savaşını engellemek için kullanlan bu yetişkin taktikleri genellikle etkisizdir çünkü çoğu küçük çocuk, kendi çocuksu duygularını çözmek için ihtiyaç duyacağı araç, beceri ve stratejiden yoksundur.
Şikayet etmenin bir alışkanlığa dönüşmemesi için, çocukların kendi başlarına çözebilecekleri bir durumla, yetişkinlerin yardımını gerektirecek daha ciddi, acil bir durumu birbirinden ayırmayı öğrenmesi gerekir. Hepsinden öte, çocukların sorun çözümüyle ilgili beceri ve stratejileri geliştirmesi şarttır.
Çocuksu Sorunlara Karşılık Önemli Sorunlar
Şikayet etme davranışıyla başa çıkmak için öncelikle çocuklara, her şeyi büyüklere yetiştirme ve zorunlu bildirim arasındaki farkı öğretmek gerekir. Yetişkin müdahalesinin zorunlu olduğu veya olmadığı durumlarda ilgili net kriterler sağlamak faydalı olacaktır. Çocukların güvenlik sorunları söz konusu olduğunda bir yetişkine hemen ve daima haber verilmesi gerektiğini öğretmek önemlidir. Okurların ‘Öğretmenim, Jonathan Kağıdımı Yırttı’da öğreneceği gibi, bu tür konular bir tehlike, yaralanma veya eşya hasarı gibi durumları içerir.
Çocuklar, bir durum veya sorunun kendi başlarına çözebilecekleri bir şey olup olmadığına karar vermekte sık sık zorlanırlar. Sorunu tartmak bazen bu yaştaki çocukların tipik olarak sahip olabileceğinden daha yüksek beceriler gerektirir. Ayrıca küçük çocuklar kendi ihtiyaçlarını karşılamak için yetişkinlere yönelmeye alışkındır, en yakındaki yetişkine (öğretmen, ebeveyn, bakıcı) koşmak neredeyse otomatik bir dürtüdür çünkü acıktıklarında veya kendi başlarına ulaşamayacakları bir şeye ihtiyaç duyduklarında yapmaya alıştıkları şey budur. İyi haber şu ki çocuklara bu beceri öğretilebilir.
Ancak yeni olan her şeyde olduğu gibi, çocukların bir durumu değerlendirip nasıl tepki vereceklerini belirlemeleri için sürekli uygulama ve sabır gerekir. Bir uygulama biçimi olarak, öğretmenler ve ebeveynler, çocuklara, okulda, evde ve bir toplulukta doğabilecek çeşitli senaryolardan örnekler vererek ne yapacaklarını ve neden yapacaklarını sorabilirler.
Daha da iyisi, bir çocukla birlikte başka çocukların yanındaysanız ve bir ispiyonculuk örneği gözlemlenebilecek bir durumsa, çocuğa ne düşündüğünü sorun. Örneğin şöyle diyebilirsiniz: “Bugün parktayken çocuklardan birinin sürekli Justin’in oyuncağını aldığını farkettin mi? Justin’in yaptığı ilk şey öğretmenine koşup şikayet etmekti. Bu konuda ne düşündün?” Çocuk cevap veremezse, güvenlikle ilgili sorularla onu teşvik edin: “Justin incinmiş miydi?” “Yaralanan başka biri var mıydı?” “Kırılan bir şey olmuş muydu?” gibi.
Şikayet Etmenin Alternatifleri
Sıradaki adım, çocuklara şikayet etmenin etkili alternatiflerini öğretmektir. Yukarıdaki Justin örneğini kullanarak şöyle diyebilirsiniz: “Aklına gelen ve yaptığı ilk şey, öğretmenine (ya da annesine) söylemekti. Yetişkinlerin, çocuklara yardım etmek için daima orada olduklarını bilmek iyidir. Ancak bence çocuklar sorunlarını önce kendileri çözmeye çalışsalar daha iyi olur. Sence Justin bunu nasıl yapabilirdi?”
Çocuk çözüm fikirleri bulmakta zorlanırsa şöyle diyebilirsiniz: “Eh, oyun arkadaşına oyuncağını almaktan vazgeçmesini söyleyebilir, oyuncağını elinden kaptığında kendisini kızdırdığını söyleyebilir veya oradan uzaklaşıp oyuncağıyla başka yerde oynayabilirdi. Bunların hiçbiri ise yaramazsa, Justin o zaman bir yetişkine gidebilir, ‘ciyak ciyak bağırmak’ yerine bu sorunu nasıl çözebileceği konusunda fikir danışabilirdi. Çocuklar sorunlarını kendi başlarına çözebildiklerinde ve şikayet etmek yerine yardım istediklerinde kendilerini daha iyi hissederler. Ve diğer çocuklar da bu şekilde yaklaşıldığında daha rahat ederler. “
Öğretmenler ve ebeveynler çocuğu doğrudan içermeyen örnekler kullanabilirlerse genellikle daha etkili olur. Çünkü diğer herkes gibi, çocuk kendisiyle ilgisi olmayan durumlarda daha az savunmacı davranır ve öğrenmeye daha açık olur. Ayrıca, bir iş arkadaşına veya komşuya ”şikayet edebilecekken” bunu neden yapmadıklarını açıklayan kendi hayatlarından basit örnekler de verebilirler. O zaman çocuklar “Bayan Collins bile” ya da “Annem ve babam bile bazen birini şikayet etmek için kendilerini tutmak zorunda kalıyorsa bunu ben de yapabilirim“ diyebilirler.
Şikayet etme sorunu kendi çocuğunuzu da içine alıyorsa, aşağıdaki yöntemleri uygulayarak durumu bir eğitim fırsatına dönüştürebilirsiniz:
–Çocuklar birbirlerini şikayet ettiklerinde kendi problem çözme bilgi ve becerilerinizi onlarla paylaşın.Örneğin, bir kardeş diğerinin televizyon kanalını değiştirmesinden şikayet ediyorsa, bir ebeveyn şöyle diyebilir: “Biri kanalı değiştirdiğinde bunun gerçekten rahatsız edici olduğunu biliyorum. Bunu bana söylemek yerine kardeşine söylemen için sana yardım edeceğim.” Sonra çocuğunuzun bunu doğrudan kardeşine söylemesi ve diğerinin televizyon kanalını döndürmesi konusunda yardımcı olabilirsiniz.
-Çocuklara, biri onları rahatsız ettiğinde ve o kişi şikayet etmek istediklerinde izlemeleri gereken adımları öğretin.
Birinci Adım: Bir yetişkine gitmeden önce derin nefes alabilir ve kendi başlarına bir şeyler yapmayı deneyebilirler.
İkinci Adım: Diğer çocuğa ne istediklerini açıkça söyleyebilirler (“Kalemimi geri istiyorum” gibi)
Üçüncü Adım: Diğer çocuğa, davranışının kendilerine ne hissettirdiğini söyleyebilirler.
Dördüncü Adım: Sorun yaratan kişiden uzaklaşabilir başka bir çocukla oynayabilirler.
Beşinci Adım: Bir alternatif bulabilirler (başka renkte bir kalem seçmek gibi)
Altıncı Adım: Bir yetişkinden “yardım” isteyebilirler.
–Rahatsız edici bir durumla karşılaştıklarında şikayet etmek yerine bir yetişkinden nasıl yardım isteyebileceklerini çocuklara öğretin. Diğer bir deyişle, çocuklara “Mary sütünü her yere döktü ve temizlemek istemiyor” demekle “Mary’nin sütü her yere döküldü ve ne yapacağımızı bilmiyoruz!” demek arasındaki farkı öğretebilirsiniz. Çocuklara iki yaklaşım arasındaki farkları ve bunun özellikle Mary’nin duygularında nasıl fark yaratacağını açıklayın. Ayrıca “Daniel ev ödevimi aldı ve geri vermiyor” demekle “Daniel ev ödevimi aldı ve geri almak için bütün yolları denedim fakat hiçbir şey işe yaramadı, şimdi ne yapabilirim?” demek arasındaki farkları öğretin.
–Çocuklara öfkelerini, hayal kırıklıklarını, rahatsızlıklarını ve üzüntülerini ifade etmenin yapıcı yollarını öğretin. Şikayet etme eylemi aslında bu duyguları ifade etmenin etkisiz bir yolu olduğundan, bu yaklaşım, bu davranışı da büyük ölçüde azaltacaktır.
–İyi bir rol model olmaya dikkat edin. Kendi eleştirilerinizi veya yargılayıcı yorumlarınızı mümkün olduğunca dizginleyin. Çocuklar böyle davranışları modeller ve dolayısıyla şikayet etme eğilimini artırırlar.
Utangaç olan ya da fazla özgüvenli; düşünce, istek ve inandıklarını çekinmeden söyleyen ya da öfke kontrölü sorunu yaşayan çocuklara, bireysel ilgi göstermek, ek yönergeler vermek ve rehberlik desteği sağlamak gerekebilir. Bunun sebebi ise şikayet etme davranışının alternatiflerinin, çocuğun doğrudan kendini ifade edebilme ve içinde bulunduğu çatışmalı durumla rahatça baş edebilme becerisine sahip olmasını gerektirmesidir. Dolayısıyla bu tür sorunlar yaşayan çocuklar için konu, özellikle daha zordur.
Sosyal Sonuçlar
Yetişkinler “Söylerim!” tehdidi karşısında sinmek konusunda yalnız değildir. Çocuklar da sürekli şikayet eden kişileri sevmezler çünkü onların yanındayken yanlış bir şey yaparlarsa başlarının derde gireceğinden korkarlar. Böyle endişeler, rahatlayarak birlikte eğlenmelerini zorlaştırır.
Çocuklar birinin kendilerine “her şeyi büyüklere yetiştiren” demesinden de hoşlanmaz. Birini şikayet ettiklerinde kendileriyle ilgili hoş duygular taşımazlar. Ayrıca, bu davranışlarının sonucu olarak, diğer çocuklar onlarla oynamak istemeyeceği için yalnızlaşabilirler.
Neyse ki hem kendi iyilikleri hem de etraflarındaki yetişkinlerin rahatlığı açısından, çocuklar genellikle kısa süre içinde şikayet etme eğilimini aşarlar. Öğretmenlerin ve ebeveynlerin yardımıyla, kendi sorunlarıyla başa çıkmalarına, birbirleriyle iyi anlaşmalarına ve öz imajlarını güçlendirmelerine yardımcı olacak becerileri öğrenip geliştirebilirler. Bu dersler iyi öğrenildiğinde, yararını, ömür boyu görürler.
Kaynak: Jeanie Franz Ransom, Öğretmenim Jonathan Kağıdımı Yırttı Kitabı
