Okula Uyum Süreci
Okula başlamak, bir çocuğun yaşamında oldukça önemli bir durumdur. Okula başlama sürecinde çocuk, içinde doğup büyüdüğü ve kendisini güvende hissettiği aile ortamının dışında farklı bir ortama girmektedir. Çocuk bu ortamda okul, öğretmen, sınıf vb. gibi kavramlar ile karşılaşır. Bu noktada çocuktan, öğretmen ve akranlar ile kurduğu ilişkinin sağlıklı olması, öğrenme etkinlikleri ve yapılan çeşitli okul aktivitelerine katılım ve okulun/sınıfın kurallarına uyması beklenir. Bahsedilen bu alanlarda çıkan sorunlar ise okula uyum problemini gündeme getirir.
Uyum, çocukların sahip olduğu özellikler ile kendi benlikleri ve içinde yaşadıkları çevre arasında dengeli ve düzenli bir ilişkinin kurulması ve sürdürülmesi iken, okula uyum ise, okul kültürün gerektirdiği çeşitli özellikler ile çocukların sahip oldukları özellikler arasında bulunan uyumun derecesidir. Okula uyum çok yönlü bir kavramdır ve sadece “çocukların okulda akademik başarısı” olarak ele alınması doğru değildir. Akademik başarının yanı sıra “çocukların okula yönelik, duygusal/davranışsal tutumları ve okul ortamına katılımı da” içeren bir kavram olarak ele alınması elzemdir.
Okula uyum kavramının bileşenlerini saymak gerekirse;
- Samimi ve uyumlu öğrenci-öğretmen-okul ilişkisi,
- Çocuğun akran ilişkilerinde uyumlu olması,
- Çocuğun akademik başarısının ortalama düzeyde seyretmesi
- Akranlarının sosyal, duygusal, davranışsal ve entelektüel kapasitelerine uyum sağlamada herhangi bir sorun yaşamaması olarak sayılabilir.
Çocukların okula uyum sürecini etkileyen birçok faktör vardır. Bu faktörlerden en önemlileri ebeveyn tutumları, ebeveyn-çocuk bağlanma örüntüsü, çocuğun mizacı, öğretmen ilişkileri ve akran ilişkileridir. Bu faktörlere ek olarak okulun sağladığı çeşitli imkanlarında okula uyum sürecini etkilediği bilinmektedir.
Okula uyum problemleri, ilk olarak okul öncesi kuruma başlayan çocuklarda görülür. Çocuklar dünyaya geldikleri andan itibaren belki de ilk defa güvendikleri aile ortamının dışında bir yerde uzun süre vakit geçiriyor olabilir. Böylesi bir durumda uyumsuzluk, zorluk yaşaması muhtemeldir. Eğer evde çocuğa belirli sorumluluklar verilmemişse, evde istediği zaman istediğini yapabilme özgürlüğüne sahip iken, okul ortamında çeşitli görev ve sorumluluklar ile karşılaşır ve bir topluluk ile birlikte hareket etmesi gerektiğini fark eder. Bu sürecin başında çocuk, kendisi ve okul ortamındaki diğerleri arasında denge kurmaya çalışır. Eğer dengeyi kurarsa başarılı bir uyum sürecinden bahsedilebilir. Fakat dengeyi kuramaz ise okula uyum süreci için çocuğun desteklenmesi önemlidir.
Çocuğumuzun okula uyum sağlamakta zorlandığını nasıl anlarız?
Çocuk çoğu zaman okula gitmemek için ağlar, direnir. Yataktan kalkmak istemez, fiziksel semptomları olduğundan bahseder (karnı ağrır, midesi bulanır, başı döner vb.) okulda verilen görev sorumlulukları (ders çalışma, söz almadan konuşma vb.) yapmakta zorlanır, okulun/sınıfın araç gereçlerine zarar verir, sınıfta amaçsızca gezinir vb. Fakat her zaman bu şekilde bir tablo ile karşılaşmayız. Her çocuğun mizaç ve kişilik özellikleri farklıdır bu sebeple, direkt olarak bir belirti vermeden de dolaylı olarak bir tepki verebilirler. Örneğin uyanma saatinde kalkmaz, okula gitmemek için pazarlık yapabilir, bazen şaka yoluyla okuldan ve arkadaşlarından hoşlanmadığını belirtebilir, ilgisiz ve içine kapanık davranışlar sergileyebilir, okula başladığı dönemde alt ıslatma sorunları görülebilir. Eğer bu sorunların üzerine düşülmez ise bu sorunlar okul reddi/fobisi olarak karşımıza çıkabilir.
Çocuğumuzun okula uyumlanmasında bizler neler yapabiliriz?
Okul öncesi veya ilköğretime başlayan bir çocuk, alışkın olmadığı bir ortama girmekte ve yeni insanlar ile tanışmaktadır. Tanıdıkları ve güvendikleri aile ortamından, yeni bir ortama geçtikleri için kaygı duyarlar. Okulda uyum süreci hassas bir konudur ve burada öncelikli olan ebeveynin kapsayıcı bir tutum ile çocuğunun duygularını dinlemesi ve onları kapsamasıdır. Çocuğun gelişim ve bilişsel düzeyine uygun olarak, okul kavramının ne olduğu, orada neler yapıldığı, okulda ne kadar zaman geçirileceği gibi konuları ailenin çocuk daha okula başlamadan önce anlatması çocuğun kaygılarını hafifletip, uyum sürecini daha kolay geçirmesine yarar sağlayacaktır. Çocukla okul hakkında sordukları sorulara mümkün olduğunca ayrıntılı ve gerçekçi cevap verilmeli, uyum sürecini olumsuz etkileyecek konuşmalardan uzak durulmalıdır.
Çocuğun gideceği okulu eğitim-öğretim dönemi başlamadan önce ziyaret etmesi süreci kolaylaştırır. Okulun ve öğretmenlerin okula uyum sürecini nasıl yönettikleri de en az ebeveynlerin çocuğa desteği kadar önemlidir. Önceden yapılan ziyarete okul binasını, sınıfı ve çocuğun ders aralarında zaman geçireceği yerleri çocuğa göstermek ve okul idarecileri ile öğretmenlerin kapsayıcı bir üslup ile yaklaşması çocuktaki kaygıyı hafifletip, okul hakkında rahatlamasını sağlayacaktır.
Okul-öğretmen-aile arasında kurulan sağlıklı ilişki çocuğun hem okula uyum sürecini kolaylaştırır hem de ilerleyen okul yaşantısında ona büyük yarar sağlar. Çocuklar anne ve babalarının okul ve öğretmenleri ile sağlıklı iletişim halinde olduklarını gördüklerinde, okullarına ve öğretmenlerine karşı olan güvenleri artar, okul ortamına daha çabuk uyumlanırlar.
Okula uyum süreci hem çocuklar hem de aileler için oldukça hassas ve önemli bir süreçtir. Bu süreçte yaşanan olumsuzluklar aile dinamiklerini ve okul dinamiklerini direkt olarak etkileyebilir. Böylesi bir durumda ebeveynler eğer çocuklarının okula başlamaya hazır olmadığını düşünüyorlarsa, profesyonel destek alması süreci yönetmek açısından yararlı olacaktır. Eğer çocuğunuz okula başladı ve yukarıda sayılan belirtiler bir aydan uzun sürdüyse profesyonel bir destek almak çocuğun ileride yaşayacağı problemleri büyük oranda önleyecektir.
